Apabila seseorang warga emas mula lupa nama cucu, tersilap letak barang atau mengulang soalan yang sama beberapa kali, ramai yang akan berkata, “Biasalah, dah tua, nyanyuklah tu.”
Tapi sejauh mana kenyataan ini benar? Adakah nyanyuk memang sebahagian daripada proses penuaan atau petanda kepada sesuatu yang lebih serius?
Apa Maksud Sebenar Nyanyuk?
Dalam bahasa harian, “nyanyuk” digunakan untuk menggambarkan keadaan seseorang yang semakin pelupa atau bertingkah laku tidak seperti biasa apabila meningkat usia.
Namun, dari sudut perubatan, nyanyuk bukan sekadar lupa biasa. Ia sebenarnya merujuk kepada demensia iaitu satu kumpulan simptom yang melibatkan kemerosotan fungsi otak seperti ingatan, bahasa, keupayaan membuat keputusan dan keperibadian.
Demensia bukan satu penyakit tunggal, tetapi hasil daripada pelbagai penyakit yang menjejaskan otak.
Antara jenis demensia paling biasa ialah penyakit Alzheimer, demensia vaskular dan demensia jasad Lewy. Alzheimer sahaja menyumbang lebih 60% daripada kes demensia di seluruh dunia.
Tanda-Tanda Awal Nyanyuk (Demensia)
Ramai yang menganggap pelupa sedikit sebagai tanda biasa penuaan, tetapi jika simptom menjadi kerap dan menjejaskan kehidupan seharian, itu bukan lagi “pelupa biasa.”
Antara tanda-tanda awal termasuklah:
- Lupa maklumat penting secara berulang-ulang: Contohnya seperti tarikh lahir, nama ahli keluarga atau janji temu.
- Sukar menjalankan tugas harian: Contohnya seperti memasak hidangan yang sering dibuat dahulu kini terasa sukar.
- Keliru tentang masa dan tempat: Contohnya seperti tidak ingat hari, bulan atau tersesat di kawasan yang biasa.
- Perubahan keperibadian: Contohnya seperti menjadi mudah marah, curiga atau menjauhkan diri daripada orang lain.
- Sukar mencari perkataan yang sesuai: Atau tersilap menggunakan perkataan dalam perbualan.
- Kehilangan pertimbangan yang baik: Contohnya memberi wang kepada orang yang tidak dikenali.
Jika seseorang menunjukkan beberapa simptom ini, pemeriksaan lanjut dengan doktor amat disarankan.
Penuaan Normal vs. Nyanyuk: Apa Bezanya?
Tidak semua masalah ingatan bermaksud seseorang itu menghidap demensia. Penuaan normal memang boleh menyebabkan sedikit penurunan fungsi kognitif, tetapi dalam kadar yang perlahan dan tidak menjejaskan keupayaan hidup sendiri.
Jadual ringkas berikut membantu membezakan kedua-duanya:
| Perkara | Penuaan Normal | Nyanyuk (Demensia) |
|---|---|---|
| Lupa nama seseorang, tapi mengingatinya kemudian | Ya | Tidak — biasanya terus lupa |
| Sesekali terlupa di mana letak kunci | Ya | Kerap hilang barang dan menuduh orang lain mencurinya |
| Boleh urus diri seperti biasa | Ya | Tidak — perlu bantuan harian |
| Keperibadian stabil | Ya | Berubah ketara (cepat marah, keliru, tidak peduli) |
| Boleh belajar perkara baharu | Ya | Sukar memahami atau menyesuaikan diri |
Kesimpulannya, penuaan tidak menyebabkan seseorang nyanyuk. Nyanyuk atau demensia ialah penyakit yang boleh dan perlu dirawat, bukan keadaan semula jadi akibat usia.
Punca dan Faktor Risiko
Walaupun usia merupakan faktor utama, demensia tidak hanya berlaku kerana “sudah tua.” Beberapa faktor lain boleh meningkatkan risiko:
- Sejarah keluarga – Berisiko tinggi jika ibu bapa atau adik-beradik pernah menghidap demensia.
- Penyakit kronik – Seperti tekanan darah tinggi, diabetes, kolesterol tinggi, dan strok.
- Kecederaan otak – Contohnya akibat kemalangan.
- Gaya hidup tidak sihat – Merokok, kurang bersenam dan diet tinggi lemak tepu.
- Kurang rangsangan mental dan sosial – Otak yang jarang “bekerja” atau bersosial lebih cepat merosot.
Adakah Nyanyuk Boleh Dicegah atau Dirawat?
Setakat ini, tiada ubat yang dapat menyembuhkan demensia sepenuhnya, tetapi rawatan boleh memperlambatkan kemerosotan fungsi otak dan membantu pesakit mengekalkan kualiti hidup.
1. Ubat-Ubatan
Terdapat ubat seperti donepezil, memantine dan rivastigmine yang boleh membantu meningkatkan penghantaran isyarat dalam otak pesakit Alzheimer.
2. Terapi dan Aktiviti
- Terapi kognitif: Melatih ingatan dan perhatian melalui permainan minda atau latihan berstruktur.
- Terapi fizikal dan sosial: Senaman ringan, bergaul dengan orang lain dan aktiviti komuniti membantu mengekalkan fungsi otak.
- Rutin harian yang konsisten: Membantu pesakit rasa lebih tenang dan kurang keliru.
3. Gaya Hidup Sihat
Kajian menunjukkan cara hidup sihat boleh mengurangkan risiko demensia:
- Amalkan pemakanan seimbang (banyak sayur, buah, bijirin penuh, ikan dan minyak zaitun).
- Bersenam sekurang-kurangnya 30 minit sehari.
- Tidur mencukupi dan urus stres.
- Kekalkan hubungan sosial dan aktif berfikir seperti membaca, menulis, atau bermain permainan strategi.
Peranan Keluarga dan Penjaga
Menjaga pesakit nyanyuk memerlukan kesabaran tinggi. Perubahan emosi dan tingkah laku mereka bukan disengajakan, tetapi berpunca daripada kerosakan otak.
Antara langkah penting bagi penjaga:
- Gunakan nada suara lembut dan elakkan berdebat dengan pesakit.
- Cipta persekitaran selamat, elakkan objek tajam dan pasang penanda arah di rumah.
- Berikan kasih sayang dan pengiktirafan. Walau mereka lupa, perasaan dihargai tetap wujud.
- Dapatkan sokongan profesional atau kumpulan penjaga bagi mengelakkan keletihan emosi.
Kesimpulan: Nyanyuk Bukan “Biasa”
Walaupun demensia lebih kerap berlaku pada warga emas, ia bukan proses normal penuaan. Otak yang sihat masih mampu berfungsi baik walaupun seseorang sudah berusia 80 tahun. Perbezaannya ialah pada cara hidup, kesihatan fizikal dan sokongan sosial yang diterima.
Jangan pandang ringan tanda-tanda awal nyanyuk. Pemeriksaan awal boleh membantu mengesan penyakit dan memulakan rawatan yang sesuai lebih cepat. Apa yang paling penting ialah terus aktif, berfikir dan berinteraksi. Otak, sama seperti otot, perlu selalu digunakan untuk kekal kuat.
Rujukan
- World Health Organization. (2019). Risk reduction of cognitive decline and dementia: WHO guidelines.
- Livingston, G. et al. (2020). Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Commission. Lancet.
