Sindrom Sjögren: Gejala-gejala, Diagnosis dan Rawatan

Sindrom Sjögren ialah satu penyakit autoimun kronik yang menjejaskan berjuta-juta orang di seluruh dunia tetapi masih kurang dikenali.

Ia terutamanya menyerang kelenjar penghasil lembapan dalam badan, menyebabkan gejala seperti mata kering dan mulut kering, namun kesannya jauh lebih luas.

Disebabkan penyakit ini boleh muncul dengan tanda-tanda halus dan meniru keadaan lain, ramai pesakit mengambil masa bertahun-tahun sebelum mendapat diagnosis yang tepat.

Artikel ini akan membincangkan apa itu sindrom Sjögren, puncanya, cara diagnosis dan pilihan rawatan yang ada pada masa kini.

Apa Itu Sindrom Sjögren?

Sindrom Sjögren ialah gangguan autoimun kronik. Dalam penyakit autoimun, sistem imun menyerang tisu badan sendiri secara salah.

Dalam kes ini, ia menyerang kelenjar eksokrin yang menghasilkan air liur dan air mata. Apabila kelenjar ini rosak secara beransur-ansur, pesakit mengalami dua gejala utama: mata kering dan mulut kering.

Penyakit ini dinamakan sempena Henrik Sjögren, seorang pakar mata dari Sweden yang mula menggambarkannya pada tahun 1930-an.

Ia boleh berlaku pada mana-mana umur tetapi paling kerap menyerang wanita berusia 40-an dan 50-an.

Dianggarkan kira-kira 1 daripada 200 orang menghidapnya dengan wanita merangkumi hampir 90% kes.

Sindrom Sjögren Primer vs. Sekunder

Doktor mengklasifikasikan keadaan ini kepada dua jenis utama iaitu:

• Sindrom Sjögren primer: Berlaku sendiri tanpa penyakit autoimun lain.
• Sindrom Sjögren sekunder: Berlaku bersama-sama penyakit autoimun lain, paling biasa artritis reumatoid, lupus, atau skleroderma.

Perbezaan ini penting kerana kes sekunder biasanya mempunyai gejala yang lebih kompleks akibat gabungan penyakit.

Gejala-gejala: Lebih Daripada Sekadar Kekeringan

Dua gejala paling biasa ialah:

1. Mata kering (keratokonjunktivitis sika) – Pesakit mungkin rasa seakan ada pasir dalam mata, mata merah atau sensitif terhadap cahaya. Penglihatan boleh menjadi kabur jika kekeringan teruk.
2. Mulut kering (xerostomia) – Rasa kering dan melekit dalam mulut yang menyukarkan untuk mengunyah, menelan atau bercakap. Kekurangan air liur juga meningkatkan risiko kaviti, penyakit gusi dan jangkitan mulut.

Namun, sindrom Sjögren boleh menjejaskan banyak bahagian badan lain seperti:

• Kelenjar air liur bengkak terutamanya berhampiran rahang.
• Keletihan yang boleh menjadi teruk dan melemahkan.
• Sakit sendi dan kekakuan seakan artritis.
• Kekeringan kulit dan ruam.
• Kekeringan faraj menyebabkan ketidakselesaan atau hubungan kelamin yang menyakitkan.
• Masalah pernafasan seperti batuk kering atau bronkitis.
• Kesan neurologi termasuk kebas, semut-semut atau sakit saraf.

Dalam sesetengah pesakit, penyakit ini boleh melibatkan organ utama seperti paru-paru, buah pinggang, hati atau salur darah.

Walaupun jarang berlaku, komplikasi ini serius dan memerlukan pemantauan rapi.

Mengapa Sindrom Sjögren Berlaku?

Punca sebenar masih belum difahami sepenuhnya. Seperti penyakit autoimun lain, ia berpunca daripada gabungan faktor genetik, hormon dan persekitaran.

• Genetik: Risiko lebih tinggi jika ada sejarah keluarga dengan penyakit autoimun.
• Hormon: Jauh lebih kerap berlaku pada wanita, menunjukkan pengaruh estrogen atau hormon lain.
• Pencetus persekitaran: Jangkitan virus mungkin mencetuskan tindak balas imun yang salah pada individu yang mudah terdedah.

Sistem imun menghasilkan antibodi (autoantibodi) yang menyerang kelenjar. Antibodi yang biasa dikesan ialah anti-Ro/SSA dan anti-La/SSB. Kehadiran antibodi ini membantu dalam diagnosis.

Bagaimana Sindrom Sjögren Didiagnosis?

Diagnosis boleh mencabar kerana gejalanya bertindih dengan banyak penyakit lain. Secara purata, pesakit mungkin menunggu beberapa tahun sebelum mendapat diagnosis jelas. Doktor biasanya mengambil pendekatan berperingkat:

• Sejarah perubatan dan pemeriksaan fizikal – Menilai gejala kekeringan, keletihan, sakit sendi dan lain-lain.
• Ujian mata:
  • Ujian Schirmer: Mengukur jumlah air mata menggunakan kertas khas di bawah kelopak mata.
  • Pewarnaan mata: Menggunakan pewarna seperti fluorescein untuk mengesan kerosakan pada permukaan mata akibat kekeringan.

• Ujian air liur: Mengukur aliran air liur atau imbasan kelenjar air liur.
• Ujian darah: Mengesan autoantibodi seperti anti-Ro/SSA dan anti-La/SSB, serta penanda keradangan.
• Biopsi kelenjar air liur bibir: Sampel kecil dari bahagian dalam bibir boleh menunjukkan corak kerosakan khas.

Tiada satu ujian sahaja yang boleh mengesahkan diagnosis, jadi gabungan hasil ujian biasanya diperlukan.

Rawatan: Mengurus Gejala dan Melindungi Kesihatan

Tiada penawar untuk sindrom Sjögren, tetapi rawatan menumpukan pada melegakan gejala, melindungi kelenjar dan organ, serta meningkatkan kualiti hidup.

1. Penjagaan Mata

• Titisan air mata tiruan, gel atau salap.
• Ubat titis preskripsi seperti cyclosporine atau lifitegrast untuk mengurangkan keradangan.
• Punctal plugs (alat kecil dalam salur air mata) untuk mengekalkan kelembapan.

2. Penjagaan Mulut

• Minum air dengan kerap, kunyah gula-gula getah atau lozeng bebas gula.
• Pengganti air liur atau semburan mulut.
• Ubat seperti pilocarpine atau cevimeline untuk merangsang penghasilan air liur.
• Pemeriksaan gigi berkala untuk mencegah kaviti dan jangkitan.

3. Rawatan Sistemik

Untuk pesakit dengan sakit sendi, keletihan atau masalah organ, ubat yang mungkin disarankan adalah:

• Hydroxychloroquine (juga digunakan untuk lupus dan artritis reumatoid).
• Ubat imunosupresif seperti methotrexate atau mycophenolate.
• Kortikosteroid untuk keradangan teruk (biasanya jangka pendek).

4. Gaya Hidup

• Elakkan merokok dan alkohol, kerana ia memburukkan kekeringan.
• Gunakan pelembap udara di rumah.
• Lindungi mata daripada angin dengan cermin mata khas.
• Amalkan tidur yang baik, senaman ringan dan kawalan stres untuk melawan keletihan.

Komplikasi yang Berpotensi Berlaku

Walaupun ramai pesakit boleh mengawal gejala, sindrom Sjögren membawa beberapa risiko:

• Kerosakan gigi dan jangkitan mulut akibat kekurangan air liur.
• Kerosakan penglihatan jika mata kering tidak dirawat.
• Masalah organ, termasuk penyakit paru-paru, buah pinggang atau hati.
• Risiko limfoma meningkat, sejenis kanser darah. Walaupun jarang, pesakit Sjögren mempunyai risiko lebih tinggi berbanding orang biasa.

Pemeriksaan berkala sangat penting untuk mengesan komplikasi lebih awal.

Hidup dengan Sindrom Sjögren

Menghadapi penyakit autoimun kronik bukan mudah. Keletihan, sakit dan kekeringan boleh menjejaskan kerja, kehidupan seharian dan hubungan.

Sokongan daripada kumpulan pesakit, kaunseling dan organisasi advokasi boleh membantu.

Pesakit biasanya mendapati bermanfaat sekiranya:

• Menyimpan diari gejala bagi mengenal pasti corak flare-up.
• Berbincang secara terbuka dengan doktor tentang kesan terhadap kualiti hidup.
• Memberi pengetahuan kepada keluarga dan rakan kerana gejalanya sering tidak kelihatan.

Penyelidikan dan Harapan Masa Depan

Kajian tentang sindrom Sjögren semakin berkembang. Antara fokus penyelidikan:

• Rawatan biologi baru yang menyasarkan bahagian tertentu sistem imun.
• Alat diagnostik yang lebih baik untuk mengesan penyakit lebih awal.
• Kajian genetik dan faktor persekitaran untuk memahami punca sebenar.

Kemajuan dalam bidang autoimun secara umum juga berpotensi membuka rawatan baru.

Ringkasan Penting

• Sindrom Sjögren ialah penyakit autoimun kronik yang menyebabkan mata kering dan mulut kering, serta boleh menjejaskan organ lain.
• Diagnosis mengambil masa dan memerlukan gabungan ujian.
• Tiada penawar, tetapi rawatan boleh mengawal gejala dan mencegah komplikasi.
• Kesedaran awal dan pemantauan berterusan adalah kunci untuk mengekalkan kesihatan dan kualiti hidup.