Rhabdomyolisis: Punca, Gejala-gejala dan Rawatan

Rhabdomyolisis ialah keadaan perubatan yang sering tidak disedari sehingga menjadi kecemasan. Ia ialah keadaan yang boleh mengancam nyawa dan perlu diambil serius.

Rhabdomyolisis berlaku apabila tisu otot pecah dan melepaskan bahan berbahaya ke dalam aliran darah.

Jika tidak dikenal pasti dan dirawat dengan segera, ia boleh menyebabkan kegagalan buah pinggang, ketidakseimbangan elektrolit, malah kematian.

Ramai mengaitkannya dengan senaman ekstrem, walaupun ia juga benar tetapi hakikatnya rhabdomyolisis atau sering dipanggil “rhabdo” boleh dicetuskan oleh pelbagai situasi.

Memahami apa ia, mengapa ia berlaku dan cara mencegahnya boleh menyelamatkan nyawa.

Apa Itu Rhabdomyolisis?

Istilah ini berasal daripada tiga perkataan: rhabdo (otot berjalur atau otot rangka), myo (otot), dan lysis (pecah).

Secara ringkas, ia bermaksud pemecahan otot rangka. Apabila otot pecah, ia melepaskan myoglobin, sejenis protein yang menyimpan oksigen dalam serat otot.

Dalam jumlah kecil, ia tidak berbahaya. Tetapi jika terlalu banyak, ia membanjiri darah dan buah pinggang tidak mampu menapisnya.

Ini boleh menyumbat dan merosakkan buah pinggang, lalu membawa kepada kecederaan buah pinggang akut.

Selain itu, bahan lain seperti kalium dan fosfat juga bocor keluar daripada sel otot yang mati. Jika parasnya tidak terkawal, ia boleh mengganggu keseimbangan elektrolit badan dan menyebabkan gangguan ritma jantung serta komplikasi lain yang serius.

Punca Rhabdomyolisis

Punca rhabdomyolisis boleh dibahagikan kepada beberapa kategori utama: kecederaan fizikal, senaman berlebihan, ubat atau bahan toksik, jangkitan dan masalah kesihatan sedia ada.

1. Trauma dan Kecederaan

Kecederaan akibat rempuhan seperti kemalangan jalan raya, runtuhan bangunan, atau peperangan, adalah pencetus klasik.

Apabila otot dalam jumlah besar rosak serentak, bahan berbahaya terlepas secara mendadak ke dalam badan.

2. Senaman Ekstrem

Senaman berintensiti tinggi, khususnya bagi mereka yang tidak terlatih atau kurang air dalam badan, boleh mencetuskan rhabdo.

Aktiviti seperti maraton, latihan CrossFit atau latihan ketenteraan sering dikaitkan dengan keadaan ini. Otot bekerja sehingga tahap “bakar diri” dan mula pecah.

3. Haba dan Dehidrasi

Bekerja atau bersenam dalam cuaca panas meningkatkan risiko. Haba melampau dan dehidrasi mempercepatkan pemecahan otot.

4. Ubat-Ubatan dan Bahan Terlarang

Beberapa ubat terkenal boleh menyebabkan rhabdomyolisis. Statin, yang banyak digunakan untuk menurunkan kolesterol, adalah penyebab utama terutamanya jika digabungkan dengan ubat lain yang meningkatkan kepekatannya dalam badan.

Dadah seperti kokain, amfetamin, heroin dan pengambilan alkohol berlebihan juga sering menjadi punca.

5. Jangkitan dan Penyakit

Sesetengah jangkitan virus atau bakteria boleh merosakkan otot sehingga mencetuskan rhabdo. Gangguan metabolik, sawan atau berbaring tidak bergerak terlalu lama (contohnya pengsan berjam-jam) juga boleh menjadi faktor.

Gejala-gejala yang Perlu Diperhatikan

Doktor sering meringkaskan gejala-gejala rhabdomyolisis sebagai “triad klasik”:

1. Sakit otot, terutamanya di bahu, paha atau pinggang.
2. Lemah atau sukar menggerakkan anggota badan
3. Air kencing berwarna gelap seperti teh

Namun, kurang daripada 10% pesakit hadir dengan ketiga-tiga gejala ini sekali gus. Gejala-gejala lain termasuk:

• Bengkak pada otot yang terlibat
• Loya atau muntah
• Keliru atau gelisah (jika elektrolit terganggu)
• Degupan jantung tidak teratur (akibat perubahan paras kalium)

Air kencing gelap berlaku kerana myoglobin yang dibuang melalui buah pinggang. Ini adalah tanda bahaya yang memerlukan rawatan segera.

Diagnosis

Diagnosis rhabdomyolisis melibatkan gejala, sejarah pesakit dan ujian makmal.

Ujian darah paling penting ialah creatine kinase (CK), enzim yang terlepas apabila sel otot pecah.

Paras normal CK biasanya bawah 200 unit/L. Bagi rhabdo, paras boleh meningkat melebihi 5,000 malah mencecah lebih 100,000.

Ujian lain termasuk:

• Kreatinin darah (untuk menilai fungsi buah pinggang)
• Kalium dan fosfat (untuk kesan ketidakseimbangan elektrolit)
• Ujian air kencing untuk myoglobin

Doktor juga akan menilai aktiviti fizikal, kecederaan, ubat-ubatan, atau penggunaan dadah baru-baru ini untuk mencari punca.

Rawatan

Rawatan utama ialah pemberian cecair intravena dalam jumlah besar. Cecair membantu membuang myoglobin daripada buah pinggang dan memastikan air kencing tetap keluar.

Dalam kes serius, pesakit mungkin memerlukan beberapa liter sehari.

Langkah lain termasuk:

• Kawal elektrolit: Paras kalium tinggi (hiperkalemia) boleh mencetuskan aritmia jantung yang membawa maut.
• Dialisis: Jika buah pinggang gagal berfungsi, dialisis diperlukan untuk menapis darah.
• Atasi punca: Hentikan ubat penyebab, sejukkan pesakit yang terlalu panas atau rawat jangkitan.

Dengan rawatan cepat, kebanyakan pesakit sembuh sepenuhnya. Tanpa rawatan, keadaan ini boleh merebak menjadi kegagalan pelbagai organ.

Komplikasi

Rhabdomyolisis bukan sekadar sakit otot. Ia boleh mencetuskan komplikasi serius:

• Kecederaan buah pinggang akut: Berlaku sehingga 40% kes.
• Sindrom kompartmen: Otot bengkak terperangkap dalam sarungnya, menutup aliran darah, memerlukan pembedahan segera.
• Gangguan elektrolit: Kalium dan fosfat tinggi, kalsium rendah—setiap satunya berbahaya.
• Gangguan pembekuan (Disseminated Intravascular Coagulation): Jarang tetapi boleh membawa maut.

Pencegahan

Tidak semua kes rhabdomyolisis boleh dielakkan, tetapi kesedaran dapat mengurangkan risiko dengan banyak.

• Bersenam dengan selamat: Tingkatkan intensiti secara beransur-ansur dan ambil hari rehat.
• Kekalkan hidrasi: Terutamanya dalam keadaan panas dan lembap.
• Kenali ubat anda: Jika mengambil statin atau ubat berkaitan, laporkan sakit otot atau air kencing gelap segera.
• Elakkan berbaring terlalu lama: Dalam hospital atau ketika sakit, bergerak atau ubah posisi sekerap mungkin.
• Kawal penggunaan bahan: Hadkan alkohol dan jauhi dadah terlarang.

Rhabdomyolisis dalam Tumpuan

Dalam beberapa tahun kebelakangan ini, rhabdo mendapat perhatian kerana kes yang dikaitkan dengan program kecergasan ekstrem dan latihan ketenteraan.

Ada yang menganggapnya sebagai “lencana keberanian”, tetapi hakikatnya tiada apa yang membanggakan jika berakhir di ICU akibat otot rosak.

Budaya kecergasan kadangkala mengaburkan batas antara cabaran sihat dengan bahaya, menjadikan pendidikan awam amat penting.

Kesimpulan

Rhabdomyolisis menunjukkan bahawa otot bukanlah kebal. Sama ada berpunca daripada trauma, senaman, ubat atau penyakit, ia memerlukan perhatian segera.

Mengenali tanda amaran seperti sakit otot, lemah dan air kencing gelap boleh menyelamatkan buah pinggang dan nyawa.

Bagi atlet, pesakit dan pengamal kesihatan, mesejnya jelas: hormati tubuh, dengar isyaratnya dan bertindak pantas apabila ada yang tidak kena.