Hipogonadisme: Punca Letih, Lemah Syahwat dan Murung Yang Ramai Tak Sedar!

Hipogonadisme ialah keadaan perubatan di mana tubuh tidak menghasilkan hormon seks yang mencukupi iaitu hormon testosteron bagi lelaki dan estrogen atau progesteron bagi wanita.

Hormon-hormon ini penting untuk akil baligh, kesuburan, kekuatan tulang, jisim otot, dan kesihatan secara keseluruhan. Apabila paras hormon rendah, kesannya boleh dirasai dalam kesihatan fizikal, emosi dan seksual.

Terdapat dua jenis hipogonadisme yang utama iaitu hipogonadisme primer, di mana masalah bermula di kelenjar seks (testis atau ovari) dan hipogonadisme sekunder, di mana puncanya datang dari otak iaitu hipotalamus atau kelenjar pituitari.

Setiap jenis mempunyai punca, gejala dan rawatan yang berbeza, tetapi hasil akhirnya tetap sama: kekurangan hormon yang boleh menjejaskan kualiti hidup dengan ketara.

Fungsi Asas Hormon

Dalam tubuh yang sihat, otak dan kelenjar seks berkomunikasi melalui satu sistem maklum balas.

Hipotalamus merembeskan hormon pembebasan gonadotropin (GnRH) yang merangsang kelenjar pituitari untuk melepaskan hormon peluteinan (LH) dan hormon perangsang folikel (FSH).

Kedua-dua hormon ini pula merangsang kelenjar seks untuk menghasilkan hormon seks dan sel pembiakan (sperma atau ovum).

Apabila mana-mana bahagian dalam sistem ini gagal, pengeluaran hormon menurun. Inilah yang dikenali sebagai hipogonadisme.

Hipogonadisme Primer vs Sekunder

Hipogonadisme primer berlaku apabila kelenjar seks itu sendiri rosak atau tidak berfungsi. Ia biasanya berpunca daripada:

• Gangguan genetik seperti sindrom Klinefelter (lelaki) atau sindrom Turner (wanita)
• Jangkitan seperti beguk (mumps orchitis)
• Penyakit autoimun
• Kesan kemoterapi atau radiasi
• Kecederaan atau pembedahan testis atau ovari

Hipogonadisme sekunder pula berpunca daripada gangguan pada otak. Antara pencetusnya ialah:

• Tumor pituitari
• Kecederaan otak
• Penggunaan opioid atau steroid secara kronik
• Obesiti
• Tekanan melampau atau senaman ekstrem
• Gangguan genetik seperti sindrom Kallmann

Ada juga yang mengalami kedua-duanya sekaligus, dikenali sebagai hipogonadisme campuran, terutamanya jika penyakit kronik seperti HIV/AIDS atau hemokromatosis memberi kesan kepada pelbagai organ.

Gejala-gejala pada Lelaki

Bagi lelaki, testosteron penting untuk perkembangan seksual dan ciri-ciri kelelakian. Paras hormon yang rendah boleh menimbulkan gejala pada zaman kanak-kanak, remaja atau dewasa.

Kanak-kanak atau remaja:

• Akil baligh lambat
• Otot tidak berkembang
• Alat kelamin kecil atau tidak matang
• Bulu muka dan badan jarang
• Suara kekal nyaring
• Pembentukan payudara (ginekomastia)

Dewasa:

• Hilang nafsu seks
• Masalah ereksi
• Mandul
• Kehilangan jisim otot
• Lemak badan meningkat
• Murung
• Keletihan melampau
• Osteoporosis

Gejala-gejala pada Wanita

Hormon estrogen dan progesteron membantu mengawal kitaran haid, kesuburan dan kesihatan tulang. Kekurangannya boleh memberi kesan besar.

Kanak-kanak:

• Payudara tidak berkembang
• Tiada haid pertama (amenorea primer)

Dewasa:

• Haid tidak teratur atau tiada langsung
• Masalah kesuburan
• Rasa panas badan secara tiba-tiba (hot flashes)
• Nafsu seks rendah
• Faraj kering
• Perubahan mood
• Ketumpatan tulang menurun

Diagnosis

Untuk mendiagnosis hipogonadisme, doktor akan mengambil sejarah kesihatan dan menjalankan pemeriksaan fizikal. Ujian darah diperlukan untuk menyemak paras hormon:

• Testosteron (lelaki)
• Estradiol dan progesteron (wanita)
• LH dan FSH untuk menentukan sama ada punca adalah primer atau sekunder
• Ujian tambahan seperti prolaktin, feritin (besi), MRI otak, atau ujian genetik mungkin diperlukan

Contohnya, LH/FSH tinggi dengan testosteron rendah menunjukkan hipogonadisme primer. Jika LH/FSH rendah dengan testosteron rendah pula, ia menunjukkan sekunder.

Rawatan

Rawatan bergantung pada punca, umur dan keperluan pesakit (contohnya ingin mempunyai anak atau tidak). Kaedah utama ialah terapi penggantian hormon (HRT).

Untuk lelaki:

• Terapi testosteron melalui suntikan, gel, tampalan atau implan. Ia dapat meningkatkan tenaga, nafsu seks, kekuatan otot dan mood. Namun, ia boleh menurunkan penghasilan sperma.
• Untuk yang ingin anak, suntikan gonadotropin (hCG dan FSH) boleh merangsang penghasilan sperma tanpa menjejaskan fungsi testis.

Untuk wanita:

• Terapi estrogen dan progesteron membantu mengatur haid, merawat gejala menopaus dan menjaga tulang. Terdapat dalam bentuk pil, tampalan atau cincin faraj.
• Rawatan kesuburan seperti ubat rangsangan ovulasi (clomiphene, gonadotropin) boleh digunakan.

Dalam kedua-dua kes, merawat punca seperti membuang tumor pituitari atau menghentikan penggunaan ubat tertentu boleh memulihkan hormon secara semula jadi.

Risiko Terapi Hormon

Walaupun terapi hormon memberi banyak manfaat, ia bukan tanpa risiko. Testosteron boleh menyebabkan darah beku, apnea tidur, jerawat, dan mungkin masalah prostat.

Estrogen pula boleh meningkatkan risiko darah beku, strok dan kanser payudara, terutama dalam kalangan wanita berumur.

Oleh itu, pesakit perlu dipantau secara berkala melalui ujian darah, pemeriksaan prostat dan imbasan tulang.

Bila Perlu Jumpa Doktor?

Ramai tidak sedar mereka mengalami hipogonadisme kerana menganggap keletihan, nafsu seks menurun atau haid tak teratur adalah perkara biasa.

Jika gejala berpanjangan atau semakin teruk, berjumpalah dengan doktor. Kekurangan hormon boleh dirawat dan lebih cepat ia dikesan, lebih baik hasilnya.

Hidup Dengan Hipogonadisme

Hipogonadisme bukan masalah kecil. Kesan terhadap fizikal dan emosi boleh menjejaskan kehidupan harian.

Tetapi dengan diagnosis yang tepat dan rawatan konsisten, ramai pesakit mampu hidup sihat dan aktif.

Sokongan emosi, kaunseling serta perubahan gaya hidup seperti senaman kekuatan, tidur berkualiti dan pemakanan seimbang boleh meningkatkan keberkesanan rawatan.

Kesimpulan

Hipogonadisme bukan sekadar isu hormon seks, ia menyentuh keupayaan tubuh untuk membesar, berfungsi dan sihat.

Sama ada puncanya pada kelenjar seks atau otak, kuncinya adalah kesedaran dan tindakan. Jika tubuh memberi isyarat sesuatu tidak kena, mungkin sudah tiba masanya untuk menyemak paras hormon anda.